HYRJE Popujt e Serbisë dhe të Ballkanit luajtën një rol të rëndësishëm në jetën e Perandorisë Osmane gjatë shekujve, dhe zonat etnike serbe ishin shu
HYRJE
Popujt e Serbisë dhe të Ballkanit luajtën një rol të rëndësishëm në jetën e Perandorisë Osmane gjatë shekujve, dhe zonat etnike serbe ishin shumë të ndryshme nga sa supozohej. Që faqet e historisë të shkruhen ndryshe, është e nevojshme që studiues nga këto treva të hyjnë në arkivat turke.
Lidhjet tona të para me jetën në Serbi dhe Bosnjë në Perandorinë Osmane janë islamizimi i popullsisë, mizoritë dhe kryengritjet. Hyrja e studiuesve nga Serbia në arkivat turke, të cilat janë plotësisht të hapura për ne pas nënshkrimit të protokollit të bashkëpunimit ndërarkivor, mund të thyejë disa paragjykime, përfshirë atë se populli serb jetoi rëndë nën sundimin turk për 500 vjet.
Në vetëdijen dhe historinë kombëtare, kujtesa mbizotëruese është kujtimi i Perandorisë Osmane të dështuar dhe të prapambetur nga shekujt XVIII dhe XIX, e cila nuk u shemb vetëm nga frika e fuqive të mëdha se pala kundërshtare nuk do të fitonte kontrollin mbi Bosforin dhe Dardanelet. Gjithçka që ishte e keqe në të në atë kohë ishte, siç u theksua, edhe më e theksuar në krahinat kufitare, ku përfshihej edhe Serbia.
Krejt ndryshe është përshtypja kur shikon situatën në shekullin e 15-të, të 16-të dhe një pjesë të shekullit të 17-të, kur shteti osman ishte i organizuar fuqishëm, dhe sundimtari ishte mbrojtësi i të gjithë banorëve të tij. Pavarësisht përkatësisë fetare apo kombëtare. Të dhënat thonë se një numër i madh i serbëve kanë shërbyer në ushtrinë osmane.
Marrëveshja midis Serbisë dhe Turqisë për hyrjen e studiuesve në arkivat turke hedh dritë të re mbi jetën nën sundimin osman. Dokumentet e gjetura në arkivat turke janë shumë domethënëse dhe paraqesin historinë e Serbisë dhe të këtyre zonave. Në ato miliona dokumente gjendet historia e këtyre zonave, janë trajtuar pothuajse të gjitha temat dhe ngjarjet përshkruhen me shumë detaje.
Sipas disa supozimeve, protokolli është nënshkruar sepse Turqia dëshiron që dokumentet nga arkivat e saj të përdoren sa më shumë në punimet shkencore. Sipas shtetarëve vendas, historia e Perandorisë Osmane do të portretizohet më pozitivisht në këtë mënyrë.
Është një projekt strategjik i kërkimit dhe botimit të dokumenteve me rëndësi për historinë e popullit serb nga shekulli XV deri në shekullin XIX, të cilat ruhen në Arkivin Osman në Stamboll. Kërkimet në atë arkiv, që të bëjnë përshtypje me pasurinë e materialeve arkivore dhe rregullsinë e tij, deri më tani janë kryer herë pas here nga disa historianë. Tani kërkimi do të organizohet institucionalisht për herë të parë.
Përdorimi i materialit nga arkivat turke është shumë i rëndësishëm, sepse shumë polemika rreth strukturës etnike dhe fetare të Gadishullit Ballkanik do të zgjidhen. Në këtë mënyrë do të mund të përcaktohej se çfarë i takon kujt. Ajo që qytetarët turq mund të konfirmojnë është se nuk ka pasur pushtim të Serbisë për shumë vite pas betejës së Kosovës, por se turqit kanë ardhur këtu 100 vjet më vonë.
Dokumentet në arkivat e Turqisë janë shkruar në gjuhën osmane, e cila ishte një përzierje e turqishtes, arabishtes dhe persishtes dhe ishte shkruar në alfabetin arab, ndërsa gjuha moderne turke përdor alfabetin latin.
Arkivat vjeneze që kemi në dispozicion paraqesin një rrëfim të njëanshëm të ngjarjeve, veçanërisht kur bëhet fjalë për luftërat austro-turke. E njëjta gjë është edhe për temat ekonomike, ku më së shumti janë shfrytëzuar burimet nga Dubrovniku, duke krijuar përshtypjen se të gjitha punët e rëndësishme në Serbi dhe Bosnje i drejtonin vetëm Dubrovniku, por në dokumentet osmane shpesh përmenden serbët. si qiramarrës të të ardhurave të shtetit nga minierat, kriporat, mentaret, orizinet, skelat, doganat e të tjera. Dhe kjo në një territor shumë më të gjerë se Serbia dhe Bosnja e sotme. Si arsye kryesore të islamizimit të popullsisë Katiq përmend lehtësimet tatimore, avancimin më të lehtë në shërbim, si dhe ndërgjegjësimin për zgjerimin e vazhdueshëm dhe pathyeshmërinë e Perandorisë Osmane.Se arsyet e islamizimit ishin kryesisht të natyrës ekonomike, është gjithashtu. vërtetuar nga regjistrimi i Sanxhakut të Bosnjës nga vitet tridhjetë të shekullit të 16-të, kur myslimanët dhe të krishterët nuk ishin renditur veçmas. Tregon se në shumë familje, pas babait të krishterë, ishin regjistruar djemtë e tij të krishterë dhe myslimanë. Kjo do të thotë se pranimi i besimit mysliman ishte edhe një lloj marrëveshjeje familjare. Nuk ka pasur islamizim të dhunshëm. Nëse do të ishte, pas një ose dy brezash nuk do të kishte më të krishterë këtu.
Ka shumë polemika rreth strukturës etnike dhe fetare të Gadishullit Ballkanik. Edhe sot në këto zona diskutojmë për trashëgiminë. Nga burimet e rendit të parë mund të konstatohet se çfarë i takon kujt. Ajo që mund të konfirmojnë edhe zyrtarët turq është se nuk ka pasur asnjë okupim të Serbisë për shumë vite pas betejës së Kosovës. Para ardhjes së turqve dhe aleatëve të tyre në këto zona kaloi një shekull i tërë. Fletoret turke – regjistrimet ekonomike dhe etnografike – janë gjithashtu shumë të rëndësishme. Ato patjetër duhet të hetohen.
______________________________________________________________________________
Studiuesi i parë nga kjo zonë që përdori Arkivat në Turqi ishte Srđan Katic. Të dhënat në arkivat turke janë absolutisht objektive. Shkrimtari që i regjistroi as nuk e kishte menduar se dikush do të shkruante historinë në bazë të tyre 500 vjet më vonë. Problemi është vetëm në objektivitetin e historianëve, të cilët i përdorin në mënyrë selektive dhe i interpretojnë në mënyrë të njëanshme – thotë Katiç.
UVOD
Narodi na prostorima Srbije i Balkana su kroz vekove imali važnu ulogu u životu Osmanskog carstva, a srpski etnički prostori su bili mnogo drugačiji nego što se pretpostavlja. Da bi stranice istorije bile drugačije pisane, neophodno je da istraživači s ovih prostora udju u Turske arhive.
Naše prve asocijacije na život u Srbiji i Bosni u Osmanskom carstvu su islamizacija stanovništva, zulumi i ustanci. Ulazak istraživača iz Srbije u turske arhive, koji su nam posle potpisivanja protokola o međuarhivskoj saradnji potpuno otvoreni, možda će razbiti neke predrasude, pa i onu da je srpski narod 500 godina živeo teško pod turskom vlašću.
U nacionalnoj svesti i istoriji, dominantno je sećanje sećanje na posrnulo i zaostalo Osmansko carstvo iz 18. i 19. veka, koje nije propalo samo zbog straha velikih sila da protivnička strana ne stekne kontrolu nad Bosforom i Dardanelima. Sve što je tada bilo loše u njemu bilo je, kako se ističe, još izraženije u pograničnim provincijama u koje je spadala i Srbija.
Potpuno drugačiji utisak je, kada se pogleda stanje u 15, 16. i delu 17. veka kada je osmanska država bila snažno ustrojena, a vladar zaštitnik svih njenih stanovnika. Bez obzira na versku ili nacionalnu pripadnost. Podaci kažu da je veliki broj Srba služio je u osmanskoj vojsci.
Novo svetlo na život pod otomanskom vlašću, daje sporazum između Srbije i Turske o ulasku istraživača u arhive Turske. Dokumenti koji se nalaze u Turskim arhivama su veoma značajni i predstavljaju istoriju Srbije i ovih prostora. U tim milionskim dokumentima je smeštena istorija ovih prostora, obrađene su skoro sve teme, a događaji su opisivani veoma detaljno.
Prema nekim pretpostavkama, do potpisivanja protokola došlo je i zbog toga što Turska želi da se dokumenti iz njenih arhiva što više koriste u naučnim radovima. Istorija Osmanskog carstva će, na taj način, biti pozitivnije prikazana, smatraju tamošnji državnici.
Reč je o strateškom projektu istraživanja i objavljivanja dokumenata značajnih za istoriju srpskog naroda od 15. do 19. veka koji se čuvaju u Otomanskom arhivu u Istanbulu. Istraživanja u tom arhivu koji impresionira bogatstvom arhivske građe i svojom uređenošću, do sada su povremeno obavljali tek poneki istoričari. Sada će istraživanja prvi put biti institucionalno organizovana.
Korišćenje građe iz turskih arhiva je veoma važno, jer će mnoge kontraverze oko etničke i verske strukture Balkanskog poluostrva biti rešene. Na taj način, moglo bi da se utvrdi šta kome pripada. Ono što turska građa može da potvrdi je da dugo godina posle Kosovske bitke nije bilo okupacije Srbije, već da su Turci ovde došli 100 godina kasnije.
Dokumenta u arhivima Turske pisana su na Osmanskom jeziku, koji je predstavljao mešavinu turskog, arapskog i persijskog i pisan je na arapskom pismu, dok savremeni turski jezik koristi latinicu.
Nama dostupni bečki arhivi, predstavljaju jednostrani prikaz dogadjaja, posebno kada je reč o austro-turskim ratovima. Sličan slučaj je i kada je reč o ekonomskim temama, gde su uglavnom korišćeni dubrovački izvori, pa se stiče utisak da su sve važne poslove u Srbiji i Bosni vodili samo Dubrovčani.U osmanskim dokumentima, međutim, Srbi se često navode kao zakupci državnih prihoda od rudnika, solana, kovnica novca, pirinčanih polja, skela, carina i drugog. I to na znatno široj teritoriji nego što su današnja Srbija i Bosna. Kao glavne razloge za islamizaciju stanovništva Katić navodi poreske olakšice, lakše napredovanje u službi, kao i svest o stalnom širenju i nepobedivosti Osmanskog carstva.Da su razlozi islamizacije uglavnom bili ekonomske prirode, potvrdjuje i popis stanovništva bosanskog Sandžaka iz tridesetih godina 16. veka kada muslimani i hrišćani nisu popisivani odvojeno. Tu se vidi da su u brojnim domaćinstvima, posle oca hrišćanina upisivani njegovi sinovi hrišćani i muslimani. To znači da je primanje muslimanske vere predstavljalo i neku vrstu porodičnog dogovora. Nasilne islamizacije nije bilo. Da jeste, već posle jedne ili dve generacije ovde više ne bi bilo hrišćana
Puno je kontroverzi oko etničke i verske strukture Balkanskog poluostrva. I danas se na ovim prostorima sporimo oko nasleđa. Na izvorima prvog reda može se zaključiti šta kome pripada. Ono što turska građa, takođe, može da potvrdi je da dugo godina posle Kosovske bitke nije bilo okupacije Srbije. Prošao je čitav vek do dolaska Turaka i saveznika na ove prostore. Veoma važni su i turski tefteri – ekonomski i etnografski popisi. Svakako bi ih trebalo istražiti.
_________________________________________________________________________________
Prvi istraživač sa ovih prostora koji je koristio Arhive u Turskoj je Srđan Katić. Spisi u turskim arhivima su apsolutno objektivni. Pisar koji ih je beležio nije ni pomišljao da će neko na osnovu njih 500 godina kasnije pisati istoriju. Problem je samo u objektivnosti istoričara, koji ih selektivno koriste i pristrasno interpretiraju – kaže Katić.
COMMENTS