Fejesa dhe martesa mes muslimanëve

Një rëndësi e madhe i kushtohet institucionit të martesës. Të martohesh do të thotë të martohesh, të shtosh familjen me një kokë më shumë për punë, për shtimin e fëmijëve. Në bazë të së drejtës zakonore lidhur me martesën janë dy dispozita të rëndësishme: ekonomike dhe biologjike, pra riprodhuese. Komponenti moral si funksion është i pranishëm në çdo akt të jetës bashkëshortore sipas të drejtës zakonore. Megjithatë, nëse mund të flitet për një funksion të neglizhuar të martesës në përkufizimin e saj, atëherë ai është funksioni emocional, edukativ dhe funksioni i kënaqësisë seksuale. Neglizhimi i komponentëve të përmendur lidhet me frymën e patriarkalizmit, i cili dominonte martesën dhe marrëdhëniet shoqërore si e vetmja ideologji e vlefshme. Ka katër lloje të martesës, por vetëm një është në përputhje me të drejtën e zakonshme, dhe ajo është martesa me martesë. Në Kodin Mjekësor të Ljeka Dukagjinit, mund të konstatojmë se modalitetet e tjera janë kundër ose të paligjshme sipas fesë, përkatësisht;

– një grua që qëndron e martuar jashtë martesës;

– grua apo vajzë e rrëmbyer, si dhe

– martesa në gjyq.

Pritësi dhe prindërit e saj luajnë rolin kryesor në zgjedhjen e partnerëve të martesës për anëtarët e familjes së saj. Një i ri ka të drejtë të kujdeset për martesën e tij vetëm nëse nuk ka prindër. Megjithatë, nëse nuk është kështu, sipas ligjit të zakonshëm, ai nuk ka të drejtë të bëjë plane për martesën e tij, si dhe të ndërhyjë në punët që lidhen me fejesën ose martesën. Ndryshe nga një i ri, një vajzë, edhe nëse nuk ka prindër, nuk ka të drejtë të vendosë për martesën, por ai rol vëllezërit, të afërmit e afërt ose të largët marrin përsipër. Zakonet e tilla thonë se martesa duhej të siguronte vazhdimësinë e mënyrës patriarkale të jetesës. Domethënë, ishte shumë e rëndësishme që të sillte një nuse në shtëpi, e cila do të ndihmonte në mbajtjen e jetës bashkëpunuese dhe jo kundër saj. U konsiderua se gjëra të tilla, të rëndësishme për të ardhmen e kooperativës, të rinjtë nuk dinë t’i bëjnë, prandaj nuk mund t’i zbatojnë. Gjithashtu, prindërit e dhëndrit kujdesen për origjinën e vajzës, kush janë prindërit, dajat dhe tezet e saj, nga çfarë familjeje vjen nusja, e kaluara e familjes së saj dhe e familjes së dajave të saj, si vlerësohen ato familje në mjedisin ku jetojnë dhe nëse ata si familje kanë kryer ndonjë veprim në të kaluarën e tyre që nuk është në përputhje me ligjin tradicional.

Domethënë, ishte shumë e rëndësishme që të sillte një nuse në shtëpi, e cila do të ndihmonte në mbajtjen e jetës bashkëpunuese dhe jo kundër saj. U konsiderua se gjëra të tilla, të rëndësishme për të ardhmen e kooperativës, të rinjtë nuk dinë t’i bëjnë, prandaj nuk mund t’i zbatojnë. Gjithashtu, prindërit e dhëndrit kujdesen për origjinën e vajzës, kush janë prindërit, dajat dhe tezet e saj, nga çfarë familjeje vjen nusja, e kaluara e familjes së saj dhe e familjes së dajave të saj, si vlerësohen ato familje në mjedisin ku jetojnë dhe nëse ata si familje kanë kryer ndonjë veprim në të kaluarën e tyre që nuk është në përputhje me ligjin tradicional. Kjo do të thotë se martesa shërbeu edhe si mjet për vendosjen e marrëdhënieve më të ngushta me familjet dhe vëllazëritë e tjera. Kjo mbështetet nga pretendimi se martesat e rregulluara kanë tre funksione themelore:

– biologjike – lindja e fëmijëve, veçanërisht e fëmijëve meshkuj;

– ekonomike – gjetja e një personi tjetër të aftë për punë; dhe

– sociale – krijimi i marrëdhënieve tradicionale, martesore dhe familjare

Pas fejesës, vajza i përkiste të riut, të cilin sapo e kishte njohur dhe për të u kujdes familja e dhëndrit, e cila i siguronte rroba, këpucë dhe gjëra të tjera të nevojshme për formimin e saj si vajzë. Mirëpo, djali kishte të drejtë ta prishte fejesën nëse donte, ndërsa vajza, nëse nuk i pëlqente i riu me të cilin ishte fejuar, nuk kishte të drejtë të

ajo refuzon të martohet me të. Në rast se vajza mbetet me vendimin për ndërprerjen e fejesës dhe prindërit e pranojnë një kërkesë të tillë, ajo nuk ka të drejtë të fejohet ose të martohet me një djalë tjetër të ri. Ajo mund të fitojë të drejtën për t’u martuar vetëm nëse i fejuari i refuzuar e lejon të martohet ose nëse ai vdes. Nga ana tjetër, i fejuari mund të martohet, por kjo nuk do të ndihmojë për ta çliruar vajzën nga fejesa e prishur. Nëse prindërit e vajzës ishin pro që ajo të martohej me një djalë të ri, të cilin ajo nuk e donte, atëherë ata e martonin me dhunë, duke i dhënë burrit të ardhshëm një plumb (një traditë më e re) për ta përdorur në rast se ajo ikte. Ky gjest la të kuptohej se ai ishte dhëndri i çliruar nga borxhi i gjakut, pra hakmarrja e gjakut, nëse do ta vriste të arratisurin një grua.

I vetmi rast i mundshëm i ndërprerjes së fejesës nga ana e gruas sipas të drejtës zakonore shqiptare është kur vajza deklaron para pritësit të familjes se nuk do të martohet kurrë. Bëhej fjalë për vajza të fejuara, të ashtuquajturat. tobelia ose objektet e artit. Bashkëjetonin me grupet e tjera etnike dhe vetëm ato nga të gjitha gratë mund të merrnin pjesë aktive në jetën e fshatit, d.m.th. në vëllazëri apo fis. Nga rreshtat e mësipërm mund të konstatohet se fejesa është përfundimtare për një vajzë, ndërsa për një të ri nuk është kështu. Dhe dallohen qartë dallimet që ekzistonin midis gjinive, si dhe kuptimet e prapambetura të frymës patriarkale, të cilat nuk e respektonin gruan si person, por si mjet, ndërsa burri ishte i privilegjuar dhe konsiderohej zot i jetës së gruas. . Zakone të tilla, edhe pse absurde dhe të pakuptueshme për shekullin e 20-të, vazhdojnë të ruhen në kushtet moderne. Arsyet për këto pikëpamje diskriminuese bazohen në idenë se vetëm burrat kanë vlerë si qenie shoqërore. Ajo është një grua, nga ana tjetër, konsiderohej vetëm pronë e burrit dhe funksioni i saj i vetëm ishte lindja e fëmijëve, mundësisht meshkuj, sepse ata ishin më të dëshirueshëm.