Pozita e gruas në familje dhe shoqëri

Edhe te myslimanët dhe të krishterët, deri në mesin e shekullit të 20-të, gjejmë ngjashmëri në pozitën dhe trajtimin e grave në komunitet. Në të dyja rastet, gratë janë në varësi të burrave dhe nuk lejohen të marrin vendime, edhe nëse bëhet fjalë për jetën e tyre.

Pozicioni i gruas para martesës

Dihet se në të kaluarën gratë ishin gjithmonë në një pozitë të varur në raport me burrat. Ligjet dhe fetë diskriminonin hapur gratë, të cilat duhej t’i bindeshin vullnetit të kryefamiljarit. Pabarazia në procesin e prodhimit shkaktoi pabarazi sociale dhe juridike ndërmjet gjinive. Ndalimi i komunikimit social mes gjinive ishte i dyanshëm. Liria e lëvizjes së një gruaje ishte gjithashtu e kufizuar, gjë që ishte e vërtetë për gratë muslimane dhe të krishtera. Që nga lindja, një fëmijë femër është në shtëpi nën autoritetin e të zotit të shtëpisë. Ai e ushtron këtë pushtet mbi vajzat nëpërmjet babait të saj. Rritja e moshës nënkupton vetëm pjekurinë fizike të vajzës për martesë, ajo është femër edhe pas martesës

mbushja e moshës madhore kishte aftësi të kufizuara biznesore për sa i përket përfundimit të punëve juridike, edhe kur bëhet fjalë për arsimimin e vajzërisë, gjë që flet edhe për pozitën e saj vartëse. Mirëpo, femrat e shtëpisë, në mesin e muslimanëve, nuk merreshin me punë të rënda fizike, si dhe me punë të rëndësishme për mirëqenien e kooperativës. Për të krishterët, ky rregull nuk zbatohej pas martesës. Martesat dhe martesat e rregulluara të burrave të mitur me gra të pjekura ishin, ndër të tjera, për hir të punës. Vajzat që ishin të fejuara ishin marrë kryesisht vetëm me përgatitjen e festës së beqarisë.

Në fëmijërinë e hershme dhe pa fëmijë, kryefamiljari, në marrëveshje me burrat e tjerë, fejoi shumë vajza dhe të rinj nga familja e tij dhe fëmijët detyrohen t’i nënshtrohen babait të tyre. Në mesin e muslimanëve, babai ka të drejtë të rrahë, të lidhë, ta burgos, madje edhe ta vrasë fëmijën, dhe ai nuk është përgjegjës për vrasjen, sepse konsiderohet se ka vrarë veten.

Një nga arsyet kryesore që një grua e sheh pozitën e saj inferiore në raport me një burrë si një fenomen pothuajse të natyrshëm, qëndron në rritjen e fëmijëve. Është e njëanshme dhe tashmë në fëmijërinë e hershme fillon të ndihet dallimi mes dy gjinive. Ndarja u krye në mënyrë të ngurtë dhe parandaluese, në mënyrë që fëmijët të mos kishin mundësi të njiheshin më mirë me njëri-tjetrin, të krijonin miqësi të ngushta ku do të ndiheshin si persona të konfirmuar dhe që do t’i ndihmonin të përgatiteshin për jetën. Prandaj, lind pyetja, në çfarë mënyre një vajzë, nëse zhvillohet vazhdimisht e mbyllur dhe e përmbajtur, pa asnjë përvojë në krijimin e marrëdhënieve miqësore dhe shoqërore, do të jetë e aftë për martesë dhe prindërim?

Vajzat shqiptare dhe serbe shkolloheshin vetëm brenda shtëpisë. Ndërsa rriten, fillojnë të ndeshen me ndalime dhe qortime, prandaj shpesh mbyllen në vetvete, gradualisht humbasin besimin në vetvete dhe fillojnë të luajnë rolin që të tjerët kanë përcaktuar për ta. Nënat dhe gratë e tjera nga familja janë përgjegjëse për procesin e socializimit të vajzave. Që nga fëmijëria e hershme, atyre u imponohet bindja se burrat janë ata që mbajnë barrën më të madhe për të mbajtur familjen dhe se kjo është arsyeja pse ata duhet të respektohen më shumë se gratë. Bindja e grave duhet të tregohet në mënyra të ndryshme. të tilla si ngritja në këmbë kur një burrë hyn në dhomë. Si te serbët, ashtu edhe te shqiptarët, gratë nuk kishin të drejtë të trashëgojnë. Ky zakon është ruajtur edhe sot e kësaj dite në Serbinë jugore dhe në Kosovë, veçanërisht në zonat rurale, nga kjo mund të nxjerrim përfundimin se fëmijët femra trajtoheshin si tepricë në shtëpi. Në rajonin e Vranjës ekziston një thënie: fëmija i një vajze është ëndrra e dikujt tjetër. Mirëpo te shqiptarët, edhe pse nuk trashëgojnë trashëgiminë e babait të vdekur, vajzat kanë të drejtën e mbajtjes dhe birësimit të denjë, pra të drejtën e ushqimit në rast divorci. Në familjet patriarkale të të dy kombeve, pozita e nuses më të vogël ishte veçanërisht e vështirë, duke qenë se vjehrri mund ta largonte atë edhe kundër dëshirës së djalit. Prandaj, ajo domosdoshmërisht duhej t’i bindej si urdhrave të të shoqit ashtu edhe urdhrave të anëtarëve të tjerë të familjes.

Puna e gruas, e cila në vetvete është shumë e vështirë, por edhe shumë e rëndësishme për jetën e përditshme, konsiderohej e dorës së dytë në krahasim me punën e burrit, që është bartës i ekonomisë familjare. Kjo është arsyeja pse ajo është e detyruar të jetë e varur nga burri i saj për nevojat elementare të jetës. Punët e saj ishin kryesisht të lidhura me shtëpinë, fëmijët, si dhe punët më të lehta në terren. Pjesëmarrja e gruas në punë, me karakter të dukshëm ndihmues në raport me punën e burrit, me kalimin e kohës përcaktoi edhe pozitën shoqërore dhe juridike të nënshtrimit të gruas ndaj burrit. Funksioni i saj kryesor është të jetë gruaja e burrit dhe nëna e fëmijëve të tij.Është e rëndësishme të theksohet se te shqiptarët në Kosovë dhe në Luginën e Preshevës, gjykata zakonore, d.m.th., institucioni i pleqve (përbëhet nga të moshuarit që kanë autoritet familjar dhe personal në opinionin publik) ka ende një rol të rëndësishëm në zgjidhjen e konflikteve martesore. Në zonat urbane ky institucion nuk është aq i fortë sa në fshat dhe ekziston më shumë si një dëshmitar që do të justifikojë aktin e divorcit para opinionit publik dhe më pak si një autoritet që mund të zgjidhë një konflikt bashkëshortor. Vendimet e gjykates zakonore merren ne baze te nje fjale te dhene (bese) dhe nese ajo nxirret ose nuk mbahet, kryesi perbuzet nga opinioni publik ose edhe bie ne hakmarrje gjaku.

Megjithatë, ndryshimet në drejtimin e emancipimit dhe individualizimit janë gjithnjë e më të pranishme, sidomos në zonat urbane, që do të thotë se fryma e patriarkalizmit dhe mënyra tradicionale e të menduarit po humbet rëndësinë në mesin e popullatës së Kosovës dhe Serbisë Jugore, si dhe procesi i tranzicionit social. është duke u përshpejtuar.

Kjo përmbajtje nuk paraqet qëndrimet e Ministrisë së Kulturës dhe Informimit të Republikës së Serbisë