Familja patriarkale

Organizimi familjar te myslimanët dhe të krishterët mund të shihet përmes strukturës familjare të shqiptarëve në Kosovë dhe në Luginën e Preshevës dhe organizimit familjar të popullatës serbe, përmes veprave të Bora Stankoviqit. Në të dyja familjet, ai përfaqëson një komunitet shumë mirë të organizuar në mënyrë hierarkike, i cili mund të gjendet edhe sot në familjet rurale.

Familja është forma themelore organizative e shoqërisë përmes së cilës mund të vërehen më së miri proceset e saj të vjetra dhe të reja. Shqiptarët në Kosovë dhe në Luginën e Preshevës i përkasin atyre komuniteteve të rralla në Ballkan dhe Evropë, ku format patriarkale si në shoqëri ashtu edhe në familje kanë mbetur për një kohë të gjatë. Niveli i ulët i zhvillimit shoqëror në raport me kombet e tjera brenda Ballkanit reflektohet jo vetëm në nivelin e kulturës materiale dhe shpirtërore, por edhe në bazë të organizimit shoqëror të jetës. Rendi patriarkal i organizimit shoqëror te shqiptarët është i pranishëm edhe sot, veçanërisht në fshat, e në disa vende edhe në qytet, pavarësisht proceseve të përshpejtuara.

Format e asaj jete patriarkale pasqyrohen nëpërmjet ruajtjes së institucionit të familjes kooperativiste, e cila karakterizohet nga një numër i madh anëtarësh, bashkëpronësia dhe mjetet e prodhimit, prodhimi dhe konsumi i përbashkët, si dhe banimi i përbashkët.

Burimet historike, etnografike dhe të tjera thonë se ekzistenca e familjes kooperativiste në Kosovë e Metohi daton në kohët e lashta. Në letërsinë popullore dhe në format e tjera të folklorit kujtimet për të janë mjaft të pranishme, ndërsa populli e shikon me respektin e duhur.

Kooperativat familjare në Kosovë përmenden qysh në mesjetë dhe që atëherë tek shqiptarët konsiderohen si formë familjare e jetës së njerëzve. Nëse e pyet një banor të një fshati të Kosovës për një familje të caktuar, nëse e njeh, do të përgjigjet se është familje e fortë apo se ka qenë familje e fortë, duke iu referuar kooperativës. Të tjerë do të thonë se ai tani jeton në një familje të huaj, por që një ose dy dekada më parë familja e tij ishte bashkëpunuese. I treti, i cili jeton dhe punon në qytet ose në ndonjë vend tjetër jashtë familjes kooperativiste dhe familjarët e tij jetojnë në fshat në familjen kooperativiste, megjithëse nuk merr pjesë materialisht në fondin e përbashkët të kooperativës, do të përpiqet të bindë bashkëbisedues se edhe ai jeton në kooperativë. Të tre shembujt flasin në favor të faktit se në etnopsikikën e popullit kosovar ka rrënjët e vullnetit dhe simpatisë për kooperativën. Për këtë flet edhe shembulli i kooperativës familjare Jakaj nga fshati Renovac: “Përparimin e familjes sonë e shoh vetëm në këtë lloj komuniteti. Disi është më e lehtë për ne të jetojmë dhe punojmë në këtë lloj komuniteti. Komuniteti ynë është ngjashëm me punën e duarve, ju keni parë: njëra dorë lan tjetrën dhe të dy lajnë fytyrat e tyre”. Sipas kanunit, kooperativa drejtohet nga pritësi i saj, i njohur edhe si plaku ose zotëria. Megjithatë, ai nuk është një mjeshtër absolut, por për të ndërmarrë punë të jashtëzakonshme, zakonisht kërkohet pëlqimi

këshilli familjar, i përbërë nga burra të rritur. I zoti i shtëpisë mban kuletën e kooperativës dhe nuk jep llogari, përveç këshillit dhe tutorëve të familjes. Të gjitha të ardhurat e anëtarëve të punësuar i jepen atij. Ai shpërndan të ardhurat dhe kujdeset për të gjitha nevojat financiare të familjes.

Një organizim të ngjashëm ka edhe familja patriarkale e serbëve në këtë rajon. Familja patriarkale vendase ka qenë objekt i shumë studimeve shkencore. Vuk Karaxhiç theksoi gjithashtu se “serbët jetojnë kryesisht në kooperativa”. Ky mendim vlen pothuajse për të gjithë popujt sllavo-jugorë dhe ballkanikë. Në familjen patriarkale, vetëdija për nevojën për të sakrifikuar veten për interesa më të larta shoqërore u forcua më shumë. Në familje të tilla, njerëzit u edukuan për të pranuar vlerat më të larta. Karakteristikën kryesore të një komuniteti të tillë të organizuar me traditë të gjatë e jep Dragoljub Simonoviq: “Karakteristika kryesore ekonomike e një kooperativë shtëpiake qëndron në lidhjen e saj të fortë”. Në fshatin Zhbevc, komuna e Bujanocit, kooperativa e vëllezërve Lishkovac kishte tetëdhjetë anëtarë. Në Biljaçë, rrethinat e Preshevës, ekzistonte kooperativa e fuqishme Osmaci, e cila përbëhej nga tetë vëllezër Aleksiç. Shumëllojshmëria e familjes patriarkale në formën e kooperativës familjare shihet si një avantazh i madh. Në një këngë nga Voivodeshipi i Pomeranisë Jugore, ata ngushëllojnë një grua të re të zhgënjyer si kjo:

“Mos u pendo, Stano mori, mos qaj,

Shtëpia juaj është plot, det, njerëz”.

Në një organizim të tillë familjar, pashmangshëm kishte intolerancë midis vëllezërve, kunave, nuses, vjehrrave… Vuajtjet më të mëdha kishin të rejat, të cilat jetonin në kuadrin e rreptë të jetës patriarkale. , dhimbje dhe pikëllim. Pozicioni servil i gruas këndohet në një këngë nga Poljanica në metafora të rralla dhe të përqendruara:

“Bllokë të verbër në gojë,

Hekuri i kalit në këmbë,

Një gjarpër shumëngjyrësh në duar”.

Mënyra e organizimit të familjes patriarkale në rajonin e Vranjës dhe marrëdhëniet brenda saj mund të shihet përmes të gjitha veprave të Bora Stankoviqit.

Personazhi i Sofkës nga romani “Gjaku i papastër” mund të cilësohet si një nga personazhet më tragjike femërore në letërsinë serbe. Sofka është një vajzë e re e bukur plot ëndrra. Vetëm pamja e saj e veçon atë nga mjedisi ku jeton. Megjithatë, shoqëria patriarkale dhe normat e saj do të jenë shkaku i vuajtjes së përjetshme të Sofkës.

Ajo vinte nga një familje e respektuar që filloi të dështonte materialisht. Për të dalë nga borxhi dhe për t’u forcuar financiarisht, babait të Sofkës i lind ideja për ta shitur atë. Ajo martohet me një djalë dymbëdhjetë vjeçar, Tomçën. Mirëpo, pas pak Sofka pajtohet me fatin e saj dhe me kalimin e viteve ajo fillon ta dashurojë Tomçën. Momenti që do të ndryshojë jetën e saj edhe një herë, këtë herë përgjithmonë, është kur babai i saj vjen për t’i kërkuar burrit të saj pjesën e mbetur të parave për të. Që atëherë fillon rënia dhe pakuptimësia e Sofkës, ajo fillon t’i durojë fyerjet dhe goditjet e të shoqit dhe kënaqet gjithnjë e më shumë pas veseve për ta bërë realitetin më të durueshëm për të.

Shkrimtarja e portretizoi rënien e saj shumë fuqishëm. Mbetet vetëm një hije nga bukuroshja me flokë të zeza, që lëkundet nëpër shtëpi, e pisët dhe e lënë pas dore, nga pija dhe fatkeqësia. Ajo lind fëmijë të sëmurë dhe të degjeneruar për të cilët nuk tregon shumë dashuri. Duke dashur të ndihet e dashur dhe e rëndësishme, ajo shpesh fton shërbëtorët në shtëpinë e saj.Në fund të romanit ajo paraqitet si një grua e rrënuar, e cila gërvishtet pa qëllim mbi hirin, duke mos gjetur kuptimin e jetës.

Kjo përmbajtje nuk paraqet qëndrimet e Ministrisë së Kulturës dhe Informimit të Republikës së Serbisë