Martesat familjare

Para çlirimit nga turqit, në fshatrat e Vranjës dhe në të gjithë jugun e Serbisë, martesat bëheshin në mes të afërmve, si në linjën mashkullore ashtu edhe në atë femërore, ashtu edhe në mes të afërmve të vjehrrit. E pranishme ishte edhe martesa midis lidhjeve rituale – kumbarizmit. Ato martesa u regjistruan në fshatrat: Belishevë, Vlasinë, Graovo, Zhitoragje, Jastrebac, Koraçevac, Kunovë, Masuricë, Maçkatica, Novo Selo dhe Topli Do.

Mbizotëronin edhe martesat e lidhura në të njëjtat vendbanime, që do të thotë se në të shumtën e rasteve nuk kishte “farefisni territoriale”. Kjo është mjaft e kuptueshme, kur marrim parasysh paraqitjen e mëparshme se ka pasur deri diku martesa fisnike. Kështu, nga 123 fshatra të zonës së Vranjës, në 62 fshatra janë lidhur martesa ndërmjet bashkëshortëve nga i njëjti fshat. Këtu shquhen fshatrat e rajonit malor si: Bujkovci, Vlasina, Jastrebac, Kunovo, Ravna Reka dhe Topli Do.

Martesat mes të miturve

Zakoni i martesës me të mitur u ruajt si në popullsinë fshatare ashtu edhe në atë urbane, deri në çlirimin nga turqit në vitin 1878. Martesat bëheshin shpesh mes të miturve meshkuj dhe vajzave të rritura. Kështu, në korrespodencën e autoriteteve kishtare të zonës së Vranjës me Mitropolitin e Shkupit Paisij nga viti 1860, ka shembuj të martesave të djemve të mitur me vajza të rritura në fshatra si Belishevë, Korbevc e të tjera. Ky zakon ishte edhe baza e fenomenit të “të bërit seks”, i cili ka një seksion të veçantë. Bora Stsankoviq e përshkruan këtë fenomen në romanin “Gjaku i papastër”.

Martesa e të miturve me vajza të rritura dhe të rritura praktikohej më së shumti për arsye ekonomike, për të siguruar fuqi punëtore ose punëtore bujqësore. Ky zakon u pasqyrua edhe në poezinë popullore të popullsisë së Serbisë jugore. Në këngën “Marko ulet në një kullë të lartë”, shkon deri aty sa një vajzë e fortë, punëtore bujqësore, e sjell foshnjën në djep. Zakonet u demokratizuan, sepse Marko i sjell djalit një vajzë në djep me këshillën e dashurisë së tij.

“Marko është ulur në një kullë të lartë

Marco ulet në një kullë të lartë,

Dhe ai shikon lart, poshtë.

Spazia është poshtë në livadhe,

Spazia është një vajzë e nxehtë,

Një pjesë, dy hapa me makinë:

Prerja e parë e barit të tërfilit,

Prerja e dytë e borzilokut të bardhë,

Prandaj fol në emër të tij:

“Sepse nuk kam vëlla të vogël,

Sepse unë nuk kam një djalë më të madh,

Për të marrë një vajzë të bukur”.

Prandaj fol në emër të tij:

“Ju keni një djalë me pelena,

Në pelena në lëkundje shumëngjyrëshe”.

Kështu Marko shkon, sjell vajzën.

Menjëherë fëmija shpërtheu në lot.

Nëna e ngushëllon, por nuk mund ta ngushëllojë, babai nuk e ngushëllon dot.

Të kapet nga një vajzë e nxehtë,

Kape atë nga faqja e djathtë,

Menjëherë fëmija heshti”.

—Kënga popullore nga jugu i Serbisë

Kjo përmbajtje nuk paraqet qëndrimet e Ministrisë së Kulturës dhe Informimit të Republikës së Serbisë